Kontrolowanie genów: tajniki epigenetyki

Last updated: 20 February 2023

Epigenetyka i wszystkie jej potencjalne implikacje wzbudzają żywe zainteresowanie. Ale czy ten intrygujący proces może przynieść Ci osobistą korzyść? Tak – i zaraz wyjaśnimy dokładnie, w jaki sposób.

Geny wchodzą w reakcje ze swoim otoczeniem

Tworząc białka, geny kierują każdym aspektem naszego życia: od najbardziej oczywistych cech, takich jak wzrost i kolor włosów, po funkcjonowanie naszego metabolizmu. Materiał genetyczny może ulec zmianie poprzez mutacje, które modyfikują jego sekwencję i wpływają na jego podstawową rolę – syntezę białek.

Istnieje jednak jeszcze jeden sposób wpływania na funkcjonowanie genów – poprzez kontrolowanie ich aktywności. Innymi słowy, geny mogą być włączane lub wyłączane.

Dzieje się to zarówno za sprawą mutacji, jak i procesu zwanego epigenetyką. Specjaliści z dziedziny genetyki definiują epigenetykę jako „badanie zmian w organizmach wywołanych przez modyfikację ekspresji genów, a nie przez zmianę kodu genetycznego”.

Oznacza to, że nie powinniśmy postrzegać genów jako niezależne elementy zamknięte w jądrze komórkowym, gdzie w odizolowaniu od otoczenia sprawiają one, że każdy z nas jest niepowtarzalny. Wręcz przeciwnie, – aktywnie oddziałują i reagują one na swoje środowisko.

Efektem tej interakcji są różne fenotypy. Warto pamiętać, że genotyp to nasza dziedziczna informacja dotycząca danej cechy, a fenotyp to ta sama informacja przełożona na rzeczywiste, zauważalne cechy – niebieskie lub zielone oczy, kręcone lub proste włosy. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o genach i DNA, przeczytaj ten wpis na naszym blogu.

Dr John Launer (Health Education England) podaje łatwy do zrozumienia, praktyczny przykład epigenetyki. Jak wyjaśnia, dana osoba może mieć genetycznie zakodowany wysoki wzrost i pewność siebie (genotyp), ale jeśli w dzieciństwie była niedożywiona i źle traktowana (czynniki epigenetyczne), to prawdopodobnie nie osiągnie swojego potencjalnego wzrostu i będzie bojaźliwym dorosłym (fenotyp).

slika9-1

Włączanie i wyłączanie genów

Istnieją różnorodne mechanizmy prowadzące od genotypu do fenotypu, ale najlepiej poznanym jest metylacja: grupa metylowa wiąże się z cytozyną (jednym z czterech głównych bloków budulcowych cząsteczki DNA) na odcinku DNA i czyni go mniej aktywnym.

Wśród przykładów takiego sterowania ekspresją genów można wymienić przekształcanie genetycznie identycznych komórek macierzystych w dowolny rodzaj komórek naszego ciała, czy też przekształcanie larwy pszczoły w pszczołę robotnicę lub królową.

A więc jakie czynniki są w stanie wywołać takie zmiany?

Czynniki epigenetyczne

Czynniki epigenetyczne są bardzo różnorodne i obecne praktycznie wszędzie wokół nas; to na przykład to, co jemy, jak ćwiczymy, śpimy, wchodzimy w interakcje z innymi, czy mamy kontakt z metalami ciężkimi, pestycydami, spalinami z silników Diesla, dymem tytoniowym, radioaktywnością, wirusami czy bakteriami. Do tego dochodzą schorzenia takie jak nowotwory czy choroba Alzheimera.

Jak widzisz, praktycznie wszystko wokół nas jest czynnikiem epigenetycznym. Wykorzystaj więc tę wiedzę na swoją korzyść.

Jakie znaczenie ma dla ciebie epigenetyka?

Znając czynniki epigenetyczne, możemy albo chronić się przed ich negatywnym wpływem (unikać ekspozycji na metale ciężkie, dbać o to, by nasza żywność była wolna od pestycydów, nie palić papierosów), albo wykorzystać je do poprawy naszego zdrowia.

Jednym z najlepiej poznanych czynników epigenetycznych jest odżywianie. Oznacza to, że zmiany w diecie mogą zmodyfikować ekspresję pewnych genów, a my możemy to wykorzystać na swoją korzyść.

Teraz, gdy już rozumiesz, o co chodzi w epigenetyce, możesz skorzystać z jej zastosowań. Wykonaj test DNA, który ujawni Twoje predyspozycje genetyczne lub Twój genotyp. Następnie możesz wprowadzić w życie indywidualne zalecenia, aby wpłynąć na czynniki epigenetyczne (odżywianie, ćwiczenia fizyczne, panowanie nad stresem) i wykorzystać swoje geny, by osiągnąć najbardziej korzystny rezultat.

Share this article on